Historia Archiwum

Wstęp

Temat historii i zasobu Archiwum Prowincjalnego Franciszkanów (OFMConv) w Krakowie dotychczas był rzadko podejmowany. Jak dotychczas najobszerniejszymi opracowaniami była praca o. Damiana Synowca i o. Symeona Barcika, gdzie w drugiej części artykułu omówiono średniowieczny zasób Archiwum oo. Franciszkanów w Krakowie[1]. Jej kontynuacją były trzy artykuły o. Damiana Synowca, w których opisał zasób archiwum generalnego i krakowskiego, aż do roku 1918[2]. Z kolei o. Adam Mączka w artykule „Archiwum franciszkańskie w Krakowie” podjął próbę opisania zasobu archiwum na tle historii jego rozwoju[3]. Dlatego też wydaje się rzeczą słuszną i potrzebną podjąć wysiłek nowego opisania historii i zasobu Archiwum prowincjalnego franciszkanów (OFMConv) w Krakowie. Warto uzupełnić znaną jego historię o nowe dane. Ponadto zasób samego archiwum uległ przekształceniom. Utworzono nowe zespoły archiwalne. Zmieniono jego katalog. Przeto celem jest pogłębienie spojrzenia na jego dość burzliwe dzieje i ułatwienie badaczom orientacji w jego zasobie.

        Podejmując ten temat z zakresu historii i archiwistyki, odwołamy się do wspomnianych opracowań, a także do innych, szczególnie podejmujących tematykę przybycia franciszkanów do Polski.  Odwołamy się także do materiałów źródłowych, ukazujących archiwum na różnych etapach jego historii.  Najstarsze wzmianki o archiwum pochodzą bowiem z relacji powizytacyjnej prowincji Jana Donata Caputo^[4]: Visitatio Provinciae Poloniae Ordinis Fratrum Minorum Conventualium Joannis Donati Caputo a Cupertino anno Domini 1596.

Wymienione protokoły wizytacyjne wyszły spod pióra diakona Rafała Jaroszewskiego, osobistego sekretarza (socius et subscribe) Caputy. Karta tytułowa, wykaligrafo­wana czerwonym atramentem i ozdobiona winietą przez o. Wojciecha z Wyszogrodu, głosi, że jest: to Via et methodus iacilis cura et ingenio R. P. Joannis Donati Caputi a Cu­pertino Art[ium] et S[anctae] T[heologiae] D[octoris] Provincialis Poloniae nec non Comissarii Generalis Ordinis Minorum Conventualium. Quae ad renovandam vitam seraphicam Fratribus praebet aditus ac ad deiiciendum exteriorem (una cum vitiis) hominem iter monstrat. Incepta Cracoviae die 22 Octobris anno Domini [15]97 .

Krakowski egzemplarz jest kopią oryginału, który zabrał Caputo do Rzymu. Można przy­puszczać, że Jaroszewski pisał jed­nocześnie oba egzemplarze (oryginał i kopię). W kopii bo­wiem, którą dysponujemy, również zostawiał wolne miejsca na wpisanie tzw. rezygnacji. Dlatego niejednokrotnie tra­fiają się strony niezapisane lub zapisane tylko częściowo, z bardzo wielkimi odstępami między wierszami.

W księdze tej zostały opisane wszystkie klasztory pro­wincji polskiej według ustalonego schematu. Odnajdujemy tu wszystkie elementy wizytacji: opis kościoła, zakrystii i skarbca, majątku, budyn­ków klasztornych, biblioteki i utensyliów, a nawet — oczy­wiście bardzo pobieżnie — charakterystykę wiernych pod względem moralno-religijnym, w rubryce „miasto”. Natomiast niewiele, a niejednokrot­nie prawie nic, nie informują omawiane akta o życiu i dzia­łalności zakonników. Jednakże relacja o stanie klasztoru krakowskiego jest bar­dzo precyzyjna[5]. W relacji opisano szczegółowo zasób ówczesnego archiwum krakowskiego wymieniając przywileje pergaminowe (oryginały i kopie) odnoszące się do klasztorów, dokumenty papierowe, różne registra krakowskiego klasztoru, obligacje, itp.

Cennym także źródłem dla poznania historii franciszkańskiego archiwum jest Thesaurus Provinciae Bonawentury Makowskiego[6] z r. 1764 r. Ma ono wielką wartość; pozwala bowiem poznać zasób ówczesnego archiwum krakowskiego; jest jedynym przekaźnikiem dokumentów już zaginionych.

Makowski B. podaje tu wpierw wykaz dokumentów, znajdujących się w archiwum: „Bullae Summorumpontificum et transumpta earum autentica in pergamenis, quae reperiuntur in Archivo Provinciae”, “Diplomata Serenissimorum Regnum Poloniae”, Privilegia, Indulta et literae originales nonnullorum S.R.E. Cardinalium, Archiepiscoporum, Episcoporum et aliorum praelatorum Conventui Cracoviensi, vel toti Provinciae data in pergamenis seu membranis”, „Indulgentiae ad Altare Misericordiae A.D. 1385, inchoatae”, „Iura orginalia Conventus Cracoviensis”. Następnie przepisuje lub streszcza dane z „Akt Prowincji” o poszczególnych klasztorach.  Podobnie czyni odnośnie klasztoru krakowskiego, czerpiąc dane z „ Acta Conventus Cracoviensis”. Wskazuje także na istnienie w archiwum akt niektórych klasztorów ( Pyzdry, Warka, Nowy Korczyn, Radomsko, Lublin, Acta visitationis provinciae Rusiae), oraz registrów konwentu krakowskiego[7].

Kolejnym źródłem do poznania historii i zasobu omawianego archiwum jest pozycja Mikołaja Janowskiego[8] Archivium Conventus Cracoviensis, w której podał zawartość zasobu archiwum, zgrupowaną w 12 zespołach archiwalnych[9]. Jest to rękopis w formacie in folio, zawierający wspomniany opis archiwum oraz „Inventarium Ecclesiae S. Francisci ad Cracoviam” oraz wykaz „Consignatio Summaru Monasterio..”. Jest przechowywany w Archiwum.

Wiele informacji o archiwum dostarczają nam dzieła o. Alojzego Karwackiego[10], którego pasją życia była historia zakonu. Wiele materiałów do historii poszczególnych konwentów dostarczyły Karwackiemu uporządkowane przezeń archiwa^[11]. Pozostawił 27 tomów, w których zgromadził materiały do dziejów 110 klasztorów na terenie historycznej Polski^[12]. Pośród tego wielkiego rękopiśmiennego materiału nich dla nas jest interesujący tom 21: „Archiwum oo. Franciszkanów we Lwowie” oraz tom 22 „Archiwum oo. Franciszkanów w Krakowie”; dotyczą bowiem zasobu archiwalnego, aktualnie wchodzącego w skład zasobu obecnego Archiwum Prowincjalnego Franciszkanów w Krakowie.   Tutaj jedne akta opisał, z innych zrobił wypisy lub całkowicie przepisał, tworząc w ten sposób swoisty inwentarz ich zasobu. Uczynił to według określonej metody, którą podsunął mu prof. Baltazar ze Lwowa. Sam pisze o tej pracy: „Streszczenia te, za poradą prawnika i historyka p. Balzera ze Lwowa, porobiłem tak, że w pierwszej rubryce jest rok aktu, w drugiej krótka treść aktu, w trzeciej streszczenie aktu albo całkowita jego kopia, a wreszcie w czwartej podana stronica w fascykule. W takim układzie jest ogromna przejrzystość. Widzi się rok aktu, w drugiej rubryce krótko, o czym akt traktuje, np. Maławieś, albo „konsekracja kościoła”, albo „fundacja Morsztynów”, itp., a w trzeciej jest dokładna data aktu, miejsce, gdzie wydany i odpowiednio do wartości obszerne streszczenie całego aktu. Gdyby to komu nie wystarczyło, to w ostatniej rubryce ma podaną stronicę a numer fascykułu, w którym znajduje się oryginalny akt, jest wypisany u góry, więc za tymi cyframi od razu znajdzie potrzebny papier. W tym moim streszczeniu spisane są wszystkie powyższe księgi archiwalne, tj. kroniki i wizytacje i najdawniejsze księgi rachunkowe kościelne. Rachunków klasztornych i mszalnych, których jest dużo, nie miałem czasu na tyle spisać, bo to łatwo, ale streścić. Zostawiłem to na lepsze czasy. Cała ta praca zajęła mi może z osiem miesięcy czasu, ale tak, że nieraz do trzeciej godziny po północy ślęczałem nad aktami, a słonce wschodzące zastawało mię przy lampie”^[13].

Należy nadto pamiętać, że wiele wiadomości o archiwum pozostawił także w innych tomach swoich „Materiałów do historii…”, w „Pamiętnikach”, czy innych opracowaniach. Materiały te stanowią punkt wyjściowy dla dalszych poszukiwań archiwalnych i są kopalnią wielu wiadomości.

Wiele wiadomości do powojennej historii archiwum dostarcza także przechowywany w archiwum rękopis „Archiwum oo. Franciszkanów w Krakowie. Księga czynności[14]. Jest to zapis różnych czynności i prac podejmowanych przez kolejnych archiwariuszy: Karola Pałęgę, Damiana Synowca,  Edwarda Maciejewskiego.

Wreszcie, stworzony przez o. Damiana Synowca i Edwarda Maciejewskiego, „Inwentarz Archiwum” daje pogląd o tworzonej przez nich strukturze archiwum i istniejących zespołach akt.

 

Historia zasobu archiwum

Pierwszy klasztor franciszkanów na ziemiach polskich powstał we Wrocławiu w 1236 r., a następny rok później w Krakowie[15]. Od 1453 r. zaczęto organizować klasztory regularnej obserwancji (bernardynów). Do formalnego podziału na zakony franciszkanów obserwantów i konwentualnych doszło w 1517 r. Klasztor krakowski pozostał przy konwentualizmie. Od samego początku był też najważniejszym klasztorem, najpierw jako siedziba jednej z dziewięciu kustodii w ramach prowincji polsko-czeskiej, a od roku 1517 jako główny klasztor prowincji polskiej[16].

Najstarsza wzmianka o archiwum w konwencie krakowskim pochodzi z r. 1596. W aktach wizytacyjnych o. Jana Donato Caputo znajdujemy spis najważniejszych dokumentów i ksiąg przechowywanych w krakowskim archiwum. Spośród archiwaliów przeważały pergaminowe i papierowe przywileje, indulty, nadania, potwierdzenia, kopie różnych dokumentów – papieży, biskupów, królów, książąt i dobrodziejów (ok. 63 pergaminowe i ok. 43 papierowych). Oprócz tego w krakowskim archiwum przechowywane były przywileje z innych franciszkańskich konwentów w Polsce, m.in. z Nowego Korczyna, Nowego Sącza, Pińska, Zawichostu, Chęcin, Wilna, Gniezna, Wyszogrodu, Krosna, Kamieńca i Szczebrzeszyna. Pozostałe to inwentarze, spisy dochodów i wydatków, otrzymanej jałmużny i inne[17].  Ten zasób archiwalny najprawdopodobniej ucierpiał podczas pożarów w l. 1655 i 1850. Wśród ocalałych do naszego czasu są akta Kapituły Prowincjalnej odbytej we Lwowie w 1580 r., wizytacje prowincjałów: Jana Donato Caputo (1596-1598) oraz Jana Romartovii z 1598 r., ok. 10 pergaminów (najstarszy – testament Sulisławy z 1303 r.), księga bractwa Paska św. Franciszka z 1595 r. oraz ok. 40 odpisów lub streszczeń dokumentów średniowiecznych sporządzonych w 1801 r. przez o. M. Janowskiego w Archiwum Conventus Cracoviensis[18].

Z XVII w. zachowały się księgi wizytacyjne, m.in. prowincjałów: Adama Goskiego z lat 1612-1615, Jana Donato Caputo z 1615, komisarza prowincji Antoniego Cerviniego z 1618 r., Modesta Wybranowskiego z 1636 r., Stefana Tarcinasa z 1645 r., Franciszka Malęgowskiego sekretarza prowincji z 1679 r., inwentarze kościoła i zakrystii (od roku 1576 i od roku 1622), księgi bractw Paska św. Franciszka, św. Antoniego z Padwy, Męki Pańskiej, dwie księgi Liber magistralis novitiatus Cracoviensis z 1663 r. i z 1693 r., zawierające spisy nowicjuszy oraz pokaźna liczba luźnych akt odnoszących się najczęściej do darowizn i ofiar.

W tym okresie dla historii franciszkanów w Polsce i kompletowania dokumentów historycznych wyróżnił się o. Kazimierz Biernacki (1629-1725), który napisał i wydał drukiem w 1688 r. w Krakowie Speculum Minorum o początkach i rozwoju zakonu franciszkanów[19]. Długie lata przebywał w Kaliszu, tam uporządkował m.in. archiwum, które w dużej części trafiło do krakowskiego klasztoru.

W wieku XVIII archiwum krakowskie przeżywało wielki rozwój. W prowincji polskiej w 1735 r. troskę o krakowskie archiwum powierzono historykowi o. Ludwikowi Miske[20], autorowi kroniki klasztorów w Polsce. W 1742 r. podjął się uporządkowania archiwum krakowskiego o. Krzysztof Skrzetuski, teolog i znany kaznodzieja[21]. W połowie XVIII w. archiwum krakowskie zostało dokładnie opracowane i szczegółowo opisane przez wybitnego historyka franciszkańskiego, o. Bonawenturę Makowskiego, który w 1762 r. z nominacji prowincjała Halkiewicza został historykiem zakonnym i pozostawił dzieło swego życia Thesaurus Provinciae[22]. Z tego okresu na uwagę zasługują wizytacje prowincji ruskiej.

Obecne Archiwum według przekazów historycznych zostało urządzone i uporządkowane w latach 1800-1802 staraniem prowincjała o. Mikołaja Janowskiego, który wcześniej był gwardianem klasztoru krakowskiego. Do jego wielkich zasług należy sporządzenie księgi Archivium Conventus Cracoviensis, w której zawarł wiele odpisów i streszczeń dokumentów zaginionych w różnych okolicznościach. Księga ta stanowi cenne źródło do dokumentów, które zaginęły w czasie rozbiorów lub podczas pożaru kościoła i klasztoru w 1850 r.[23]

Na początku XX w. (1903-1905) o. Alojzy Karwacki, uporządkował, jak już wspomniano, także omawiane archiwum. Tak pisał o jego zawartości: „Archiwum nasze składa się z kilkunastu starych pergaminów; z kilkunastu kronik mniej więcej od XV wieku, rzeczy niezmiernie cennych dla historii klasztoru; z kilkudziesięciu ksiąg mszalnych i rachunkowych z tych samych czasów, również cennych, bo z nich można wyrobić sobie pewne pojęcie o życiu wewnętrznym klasztoru od wieku XV do naszych czasów – i coś kilkanaście grubych fascykułów luźnych papierowych dokumentów, nadań, procesów, ułożonych i popaginowanych przeze mnie w porządku chronologicznym od czasów najdawniejszych (1250?) do naszych i osobno streszczonych a nawet nieraz w całości przepisanych w osobnej   księdze”[24]. Planował je umieścić w nowym pomieszczeniu klasztornym, które miało mieć charakter muzeum[25]

W okresie międzywojennym archiwum prowincjale znajdowało się we Lwowie, ponieważ tam była siedziba prowincjała. W czasie II wojny światowej przy próbach ukrycia przed Rosjanami niektóre rękopisy, tworzące zasób archiwum lwowskiego,  zostały zawilgocone i mocno uszkodzone[26]. Zniszczeniu w ten sposób uległy tomy akt Prowincji Polskiej z 1805 r., a także niektóre akta klasztoru lwowskiego z XIX w. Archiwalia te przywieziono z Lwowa do Krakowa w kwietniu 1946 r.[27] Razem z archiwaliami dotyczącymi prowincji, do Krakowa trafiły wówczas archiwa klasztorów, które po wojnie przestały istnieć, mianowicie: archiwum lwowskie, klasztoru w Czyszkach, Kozielnikach i Hanaczowie.

Zgromadzone materiały nie były zasadniczo dostępne ze względu na ówczesną sytuację polityczną, jak i ze względu na brak właściwej opieki. W roku 1952 opiekę nad nim przejął o. Karol Pałęga. W nocie archiwalnej z dnia przejęcia archiwum pisał: „W chwili, gdy objąłem nadzór nad archiwum w dniu 1 X 1952 r. znajdowało się ono niestety w stanie nieuporządkowanym i przedstawiało sią właściwie jako skład ksiąg i materiałów archiwalnych, bez żadnego wykazu, spisu, indeksu, inwentarza czy katalogu. Od czasu o. Alojzego Karwackiego, który niemal do swej śmierci w 1924 r. pracował nad archiwaliami, gromadził swoje materiały historyczne, nikt w archiwum naszym krakowskim właściwie ani piórem nie ruszył. Nie zadbano nawet, aby materiały archiwalne znalazły się w archiwum. Rozmaite materiały personalne zakonników zmarłych pozostawały w rękach poszczególnych zakonników i służyły różnym celom. Teraz trzeba sią będzie tym dopiero zainteresować i przynajmniej pozostałości ocalić. W samym archiwum teraz z powodu braku odpowiednich półek wiele ksiąg leży tymczasowo na podłodze. Żadnej systematyczności w prowadzeniu archiwum, oprócz zapoczątkowania pewnego porządku przez o. Alojzego Karwackiego. Trzeba będzie zaczynać niemal od początku”[28]. Podjął przeto trudną pracę porządkowania i przystosowania archiwum, ocalając z jego zasobu to, co jeszcze dało się ocalić. Praca ta jednak została przerwana w 1953 r. na wiele lat[29]. Akta zaś wymagały inwentaryzacji i interwencji konserwatorskiej, szczególnie te przywiezione ze Lwowa. To zdecydowało o przejęciu w 1963 r. przez Prowincjałat opieki nad archiwum, które dotychczas było traktowane jako archiwum klasztoru krakowskiego. W 1967 r. przystąpiono do zabezpieczania pomieszczenia archiwum przed pożarem; pojawiły się metalowe półki, ale jego zasób nie został uporządkowany[30].  W roku 1968 przystąpiono „do konserwacji rozpadających się Akt Prowincji”[31], którą kontynuowano w następnych latach, aż do roku 1974. Niestety, inicjatywę tę przerwano ze względu na brak funduszy. Wiosną 1969 r. przeniesiono archiwalia na nowe miejsce[32]. W roku 1976 „zebrano materiały do historii polskich franciszkanów z Archiwum Generalnego w Rzymie”[33].  W 1977 r. ze względu na możliwość lepszej opieki zostały przywiezione i włączone do archiwum archiwalia klasztoru w Horyńcu[34]. Przystąpiono do dalszego porządkowania zasobu archiwum, prowadząc m.in. prace nad wstępnym katalogiem archiwum. Pracowali nad tym o. dr Symeon Barcik (1964), który przejął opiekę nad archiwum po o. mgr. Peregrynie Ziobro (1961), a od roku 1968 o. dr Damian Synowiec, który otrzymał formalną nominację na archiwistę prowincjalnego[35], wreszcie o. mgr Edward Maciejewski, który w latach 1989-2000 nadal porządkował archiwum i stworzył jego katalog[36]. On też w r. 1998 wyodrębnił ostatecznie Archiwum Klasztoru św. Franciszka w Krakowie od Archiwum Prowincjalnego[37].  W zakresie tego ostatniego jego pracę kontynuował od roku 2001 o. dr Adam Mączka, a od 2004 br. Marcin Guzik.  Kolejnym archiwistą został o. dr Franciszek Solarz ( od 1 lipca 2012 r.), który także przejął po śmierci o. Edwarda Maciejewskiego archiwum klasztoru św. Franciszka w Krakowie. Podjął on intensywną pracę nad dalszym porządkowaniem archiwum i jego katalogiem. W wyniku tego archiwum zostało przeorganizowane w swojej strukturze. Na powrót zostało włączone w skład archiwum prowincjalnego tzw. archiwum klasztoru krakowskiego jako jego wyodrębniony zespół akt. W podobny sposób włączono także zespół  „Archiwum bł. Anieli Salawy”. Przekatalogowano w całości włączone zespoły; w niektórych częściach także akta archiwum prowincjalnego; wiele jednostek archiwalnych otrzymało nowe sygnatury. Podjęto akcję digitalizacji ważniejszych dokumentów z zasobu archiwum. Zdigitalizowano tzw. archiwum lwowskie, dawne archiwum Prowincji Polskiej, akta prowincji, archiwalia odnoszące się do poszczególnych klasztorów, a także akta, inwentarze i kroniki klasztoru krakowskiego. Podjęto także prace nad renowacją niektórych zniszczonych tomów ważnych dokumentów. Doprowadziło to do całkowitego uporządkowania archiwum i stworzenia jego ogólnych katalogów.

Archiwum Historyczne Franciszkanów (OFMConv) w Krakowie zawiera przede wszystkim materiały do historii franciszkanów w Polsce. Nie jest pozbawione jednak pewnych materiałów o powszechnym, dość wyjątkowym znaczeniu. Tutaj znajdziemy kopiariusz dokumentów z lat 1457-1670, wykonany przez o. Piotra Karwosieckiego, a w nim m.in. „Pacta z Moskwą w roku 1634, miesiąca Junia, 14 dnia”, czy „List papieża Klemensa IX do króla Jana Kazimierza z r. 1668”. W podobnym kopiariuszu z roku 1762 tegoż samego autora odnajdziemy m.in. „Kopia listu od chana krymskiego do Chmielnickiego”, czy „Kopia listu do Chmielnickiego od króla” (27 grudnia 1651), oraz „Spis chorągwi 15 Aug. Pod Zborowem”. W innym kopiariuszu odnajdziemy „Porządek seymowania według Konstytucyi 16go e. 1699”. Tutaj znajdziemy kronikę pisaną podczas okupacji Krakowa przez Szwedów. Tu są także bardzo ciekawe materiały zawarte w „Acta seu liber Convocationum Communitatis Aadnum Rrndor. Mansionariorum Ecclesiae Cathetd Cracoviensis. Compilatus anno Dni 1747 – [1747-1821]”. Ważna jest dla ogólnych dziejów “Lista masonów w Lożach polskich i pogranicznych” z ok. 1812. Są tu materiały, odnoszące się do rodziny Skórzewskich-Ogińskich i rodziny Reroń, jak i dane o „Volksdeutschach” ze Lwowa.

                                                                                            opr. FS.

[1] Synowiec D., Barcik S.: Źródła do dziejów franciszkanów w Polsce średniowiecznej w archiwach zakonnych Krakowa i Rzymu. W: Zakony franciszkańskie w Polsce. T. 1, cz. 2/3. Red. J. Kłoczowski, Kraków 1989, s. 60-63.

[2] Synowiec D.: Materiały archiwalne do dziejów franciszkanów konwentualnych w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych, [w:] Zakony franciszkańskie w Polsce, T. 2, cz. 2. Red. J. Kłoczowski, Niepokalanów 2003, s. 9–32; Tenże, Materiały archiwalne do dziejów franciszkanów polskich w XIX w. (1772–1914), [w:] Zakony franciszkańskie w Polsce. T. 3. Red. J. Kłoczowski, Niepokalanów 1996, s. 289–304; Tenże, Źródła rękopiśmienne do działalności duszpasterskiej franciszkanów galicyjskich (1772–1918), „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne” 24(1972), s. 318–343.

[3] Mączka A., Archiwum franciszkańskie w Krakowie, [w:] Studia z dziejów kościoła Franciszkanów w Krakowie, [red:] Z. Kliś, Kraków 2006, s. 17-24.

[4] „Caputo Giovanni Donato ofmconv, ur. ok. 1559 w Copertino (Apulia), zm. 163-4 tamże, organizator zakonny. Do zakonu wstąpił w Copertino; po złożeniu 1575 ślubów zakonnych i filozoficzno-teologicznych studiach zakonnych w Bitonto i Neapolu przyjął świę­cenia kapłańskie. Był kaznodzieją, wychowawcą kleryków i regensem studiów w Matera (1586). Doktorat z teologii uzyskał w San Mauro.  W r. 1593 przybył do Ołomuńca, gdzie jako przełożony kustodii morawskiej reformował poszczególne klasztory. W roku 1594 przybył do Krakowa i był kaznodzieją kolonii włoskiej oraz regen­sem studium zakonnego. 1595-98 jako prowincjał polski zreformował w klasztorach życie wspólne oraz zorganizował studium zakonne. Był także doradcą króla Zygmunta III Wazy w sprawach kościelnych i państwowych. Po wyjeździe z Polski był 1598-1602 prowincjałem w Apuli (pd. Włochy),   a 1603 -1606 komisarzem generała zakonu przy dworze króla hiszpańskiego Filipa III. W roku 1615 został wizytatorem i generalnym komisarzem klasztorów w Polsce,  a 1616 ponownie prowincjałem polskim. Na kapitule gen. w Rzymie  (1617) zrzekł się urzędu i przeniósł się do Copertino,  gdzie był wychowawcą św. Józefa z Copertino”. – A. Zwiercan, Caputo Giovanni Donato OFMConv., „Encyklopedia katolicka”, t. 2, Lublin 1985, kol. 1324.

[5] Andrzej Guryn, Reformatorska działalność Jana Donata Caputo w prowincji franciszkanów konwentualnych w Polsce w latach 1595-1598, „Studia Theologica Varsaviensia” 7(1969), z. 1 s, 193-201.

[6] Makowski Bonawentura Marcin – urodził się 11 XI 1706 w Warszawie w 1706 r. Po śmierci ojca w 1708, pozostał z mamą i starszym bratem. Najpierw uczył się w Warszawie, a potem w Łowiczu. W 1726 r. wstąpił do Zakonu Franciszkanów w Warszawie, gdzie otrzymał imię Bonawentura. W Krakowie złożył profesję zakonną. Studia filozoficzne odbył w Warszawie i Chełmnie, gdzie też otrzymał święcenia kapłańskie. W zakonie pełnił wiele funkcji, między innymi był gwardianem w Warszawie i Starym Sączu. W latach 1745-1749 był sekretarzem i asystentem prowincji, kolejne 11 lat był wychowawcą kleryków nowicjuszy w Krakowie i Warszawie. Był również kustoszem lubelskim oraz kustoszem kustoszy, za swoje osiągnięcia uzyskał tytuł definitora wieczystego. Zasłynął jako kaznodzieja (Skaryszew nad Wisłą, Kalisz i Warszawa). Opracowywał kalendarze liturgiczne dla potrzeb zakonu, z których niektóre wydane zostały drukiem. Bardzo interesował się historią. Po otrzymaniu w 1762 r. tytułu chronologia Prowincji, odwiedzał biblioteki i archiwa klasztorne, gromadząc materiały do napisania historii zakonu i klasztorów w Polsce. Owocem tej pracy było dzieło Thesaurus Poloniae. Zmarł 7 maja 1795 roku – Bogdan Brzuszek, Makowski Bonawentura Marcin, [w:] Słownik Polskich Pisarzy Franciszkańskich, [red:] H.E. Wyczawski, Warszawa 1981, s. 299-300 ( tam także dalsza literatura).

[7] B. Makowski, Thesaurus Provinciae Poloniae. T.I, Essen-Gdańsk 1995 (kopia), Archiwum Prowincjalne Franciszkanów (OFMConv) w Krakowie (dalej jako: AFK), syg. E-I-448, s. 106-323. Oryginał rękopisu przechowywany w Archiwum prowincji NMP Niepokalanej (warszawskiej) franciszkanów, w Archiwum krakowskim znajduje się egzemplarz w dwóch częściach, przepisany przez o. Witolda Henryka Grala.

[8] Janowski Mikołaj Jan Maciej Józef – franciszkanin, profesor Uniwersytetu Krakowskiego, po sekularyzacji kanonik krakowski, au­tor rozprawy o duchu religii. Urodził się 8 III 1758 r. w Krakowie. Był synem malarza Walentego i Agnieszki Irzykowskiej. Po ukończeniu Szkoły Nowodworskiego wstąpił w 1774 r. do zakonu Franciszkanów. Studia teologiczne odbył w swoim zakonie w Nowym Mieście Korczynie i w Warszawie. Święcenia kapłańskie przyjął 10 III 1781 r. Przez 12 lat wykładał filozofię i teologię na Studium zakonnym w Kra­kowie i w tym czasie otrzymał stopień doktora teologii. Przed 1801 r. był gwardianem klasztoru krakowskiego, od 1801-1809 prowincjałem mało­polskim i znowu gwardianem w Krakowie. W 1815 r. otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego teologii moralnej na Uniwersytecie Krakowskim, w 1817 r. odszedł z profesury i sekularyzował się. W 1818 r. wrócił na katedrę jako profesor zwyczajny. Od 1824-1827 r. był dzie­kanem Wydziału Teologicznego, a w 1829 r. delegatem Wydziału do senatu Uczelni. W 1833 r. przeszedł na emeryturę. Od 1819 r. posiadał kanonię w kapitule krakowskiej, od 1825 r. pro­bostwo św. Floriana na Kleparzu. Pracował także w krakowskim konsystorzu. Od 1818 r. był czynnym członkiem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Wspomagał pieniężnie Arcybractwo Miłosierdzia, odnowił krużganki franciszkańskie oraz w katedrze wawelskiej kaplicę św. Wawrzyńca. Zmarł 19 II 1836 r. – Hieronim E. Wyczawski, Janowski Mikołaj Jan Maciej Józef, [w:] Słownik Polskich Pisarzy Franciszkańskich, [red:] H.E. Wyczawski, Warszawa 1981, s. 188-189 ( tam także dalsza literatura).

[9] 1. Consignationes Summarum Capitalium Realitatum ac iurium Conventus Cracoviensis; 2. Erectionum, privilegiorum Bullarum, Indulgentiarum cum Sigillis Pensilibus; 3. Documentorum, quorum superficies signantur sic. Fasciculus..; 4. Monimentorum Provinciae Mostae Conventum, Religiosorum et Curiositattum…; 5.Documentorum super Summas Levatas, objudicatas, tum Summas circa quas dubium rrestat…; 6.Librum magistralium Conventus Cracoviensis…; 7. Librorum seu Actorum Provincialium Provinciae Polonae; 8. Nominum et Cognominum ad Novitiatum susceptorum, ad Professionem admissorum, ad Sacros Ordines promovendorum. Fratrum et Patrum Conventus mortuorum; 9. Librorum Magistralium Proventuum et Expensarum Conventus Cracoviensis; 10. In qua describuntur Registra Missarum tam Fundationum, quam Manualium jam Absolutarum pro vivis et defunctis; 11. Librorum Provisionalium a Summis Capitalibus recetorum; 12. In qua describuntur Inventaria Ecclesiae Cracoviensis, Acceptae et Expensae Sacristiae eiusdem. – M. Janowski, Archivum Conventus Cracoviensis [dispositum et de novo, puncto collectorum documentorum, restauratum, per A.R.P.M. Nicolaum Janowski Definitorem perpetuum ac Gvardianum eiusdem Conventus, atque in partes suas respective divisum in anno 1mo saeculi XIX, scilicet 1801] ex anno 1801, AFK, syg. AK-I-2.

[10] Karwacki Alojzy Leopold (1866—1924), franciszkanin., historyk swego zakonu, urodził się 12 XII 1866 r. w Dobromilu, gdzie ukończył Szkołę Powszechną. W latach 1879-1883 uczęszczał do Gimnazjum w Przemyślu. W 1883 r. został przyjęty do zakonu Franciszkanów we Lwowie, gdzie po ukończeniu VI kl. gimnazjalnej rozpoczął w 1884 r. nowicjat. Śluby zakonne złożył 15 VIII 1885 r. W latach 1885-1889 od­był studia filozoficzno-teologiczne w kolegium jezuickim w Krakowie, wyświęcony na kapłana w 1889 r. W wieku zaledwie 28 lat został w 1894 r. przełożonym klasztoru w Sanoku. Odtąd aż do swej śmierci sprawował urząd przełożonego, jedynie z dwiema krótkimi przerwami, klasztorów: w Jaśle, potem po raz drugi w Sanoku, w Krośnie, Krako­wie, Kalwarii Pacławskiej. Od 1918 r. piastował urząd prowincjała. Zmarł we Lwowie 3 IV 1924 r. – Józef Barcik, Karwacki Alojzy Leopold, [w:] Słownik Polskich Pisarzy Franciszkańskich, [red:] H.E. Wyczawski, Warszawa 1981, s. 211-212 ( tam także dalsza literatura).

[11]  „Tak w życiu moim (do 1913) uporządkowałem archiwa: krakowskie, sanockie, krośnieńskie, przemyskie i horynieckie, ale tych ostatnich nie miałem czasu skończyć. Obecnie wykończyłem i kalwaryjskie” – A. Karwacki, Pamiętniki X. Alojzego Karwackiego franciszkanina od czasu wstąpienia do Za­konu w 1883 roku, a spisywane od r. 1902, AFK, syg. E-I-51; s. 334  (kopia maszynowa; dalej jako: A. Karwacki, Pamiętniki…).

[12] A. Karwacki, Materiały do historii Prowincji i Konwentów OO. Franciszkanów w Polsce, Litwie i Rusi, AFK, sygn. E-I-3 do 28;  Skorowidz miejsc, osób i rzeczy znaj­dujących się w Materiałach do historii za­konu Franciszkanów w Polsce, Litwie i Ru­si, AFK, sygn. E-I-29.

[13] A. Karwacki, Pamiętniki, s. 334.

[14] K. Pałęga, D. Synowiec,  E. Maciejewski, Archiwum oo. Franciszkanów w Krakowie. Księga czynności, AFK, syg. A-IV-17.

[15] K. Kantak, Franciszkanie Polscy, Kraków 1937, t. 1, s. 13-14, 16; Z. Gogola, Przybycie franciszkanów do Krakowa na tle historii miasta, [w:] Umiłowany od wszystkiego miasta. W 770. Rocznicę przybycia franciszkanów do Krakowa (1237-2007), [red.] Bruździński A. – Gogola Z., Kraków 2007, s. 9-26; Z. Gogola, Dzieje franciszkanów w Polsce prowincji św. Antoniego i bł. Jakuba Strzemię, „Folia Historica Cracoviensia”,  2004, vol. 10, s. 141-145; Z. Gogola, Rys historyczny bazyliki Franciszkanów w Krakowie, [w:] Studia z dziejów kościoła Franciszkanów w Krakowie, [red.] Z. Kliś, Kraków 2006, s.  26-29;  D. Karczewski, Miejsce krakowskiego klasztoru franciszkanów w strukturze czesko-polskiej prowincji zakonnej, [w:] Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, red. K. Ożóg, T. Gałuszka OP, A. Zajchowska, Kraków 2008, s. 83-96;  J. Kłoczowski, Bracia Mniejsi w Polsce średniowiecznej, [w:] Zakony franciszkańskie w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. 1, Franciszkanie w Polsce średniowiecznej, cz. 1, Lublin 1983, s. 13-17; B. Kowalska, Bolesław Wstydliwy i św. Kinga a ruch franciszkański; [w:] Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, red. K. Ożóg, T. Gałuszka OP, A. Zajchowska, Kraków 2008, s. 97-112; G. Labuda, Kto był fundatorem-założycielem klasztoru franciszkanów w Krakowie?, [w:] Zakony franciszkańskie w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. 1, Franciszkanie w Polsce średniowiecznej, cz. 1, Lublin 1983, s. 369-380; C. Niezgoda, Esej na jubileusz 750-lecia przybycia Braci Mniejszych do Krakowa, „Studia Franciszkańskie”, 1998 nr 3, s. 295; A. Zwiercan, Franciszkanie w Krakowie, „W nurcie franciszkańskim”, Kraków 1987, s. 16-22; P. Pencakowski, Średniowieczna architektura kościoła oo. Franciszkanów w Krakowie, „Rocznik Krakowski” 56: 1990, s. 41; K. S. Rosenbaiger, Dzieje Kościoła oo. Franciszkanów w Krakowie w wiekach średnich. Kraków 1933, s. 34-65, S. Rosenbaiger, O początkach naszego kościoła w Krakowie, „Wiadomości z Prowincji”,  R. 4:1934, s. 62-64.

[16] Andrzej Bruździński, Wpływ krakowskich franciszkanów konwentualnych na życie religijne miasta w okresie staropolskim, [w:] Umiłowany od wszystkiego miasta. W 770. Rocznicę przybycia franciszkanów do Krakowa (1237-2007), [red.] Buździński A. – Gogola Z., Kraków 2007, s. 28-29.

[17] J. D. Caputo, Visitatio Provinciae Poloniae Ordinis Fratrum Minorum Conventualium Joannis Donati Caputo a Cupertino anno Domini 1596, AFK, syg. E-I-446; k. 10v-16.

[18] M. Janowski, Archivum Conventus Cracoviensis [dispositum et de novo, puncto collectorum documentorum, restauratum, per A.R.P.M. Nicolaum Janowski Definitorem perpetuum ac Gvardianum eiusdem Conventus, atque in partes suas respective divisum in anno 1mo saeculi XIX, scilicet 1801] ex anno 1801, AFK, syg. AK-I-2.

[19] K. Biernacki, Speculum Minorum …, Cracoviae 1688 – Typis Universitatis, AFK, syg. E-I-451.

[20] Miske Jerzy Ludwik urodził się w Opolu w 1691 lub 1692 roku. W 20 roku życia wstąpił do Franciszkanów w Opolu. Formację duchową i wykształcenie teologiczne otrzymał w klasztorach polskich, studiował też przez pewien czas we Włoszech. Afiliowany był do klasztoru w Starym Sączu. W 1720 roku był już lektorem filozofii w Kaliszu. Zakonny doktorat z teologii otrzymał w 1722 roku w Warszawie. W latach 1727 – 1731 był regensem zakonnego studium teologicznego w Warszawie, następnie do 1738 roku pracował w Poznaniu. Przez kilka lat reprezentował w Rzymie jako asystent generalny na prowincje Polską, Ruską i Litewską (1738 – 1742). W 1741 roku został wybrany definitorem generalnym zakonu, a w rok później wrócił do kraju jako wizytator generalny Prowincji Litewskiej. Na kapitule Polskiej Prowincji Franciszkanów w 1742 roku został wybrany prowincjałem tejże prowincji. Urzędował wtedy w Krakowie. Po upływie kadencji w 1745 roku przeznaczono go na gwardiana klasztoru w Poznaniu. Po śmierci prowincjała Józefa Rychlewskiego w 1746 roku zarządzał prowincją jako komisarz generalny. Zmarł 27 VI 1768 roku w Poznaniu. Znany był jako kaznodzieja i historiograf zakonu. Jego najcenniejsze dzieło historyczne:  „Synoptica relatio seu brevis descriptio conventuum in Provincia Majoris et Minoris Poloniae partisque Prussiae fundatorum”, niestety niewydane drukiem z 1735 r. zawiera opis 34 klasztorów franciszkańskich na podstawie źródeł archiwalnych. Był cenionym zakonnikiem, bardzo pobożnym i gruntownie wykształconym. – B. Brzuszek, Miske Jerzy Ludwik, [w:] Słownik Polskich Pisarzy Franciszkańskich, [red:] H.E. Wyczawski, Warszawa 1981, s. 323-324 ( tam także dalsza literatura).

[21] Skrzetuski Krzysztof – franciszkanin, autor też z teologii i kazań. Należy go odróżnić od Adriana Krzysztofa Skrzetuskiego, biskupa nominata bakowskiego, zmarłego w 1715 r. Należał do fran­ciszkańskiej Prowincji Polskiej, w maju 1724 r. bronił w Krakowie jako student też z teologii. W 1728 r. występuje ze stopniem bakałarza teo­logii i jako lektor filozofii w klasztorze chełmińskim. Ogłosił drukiem tezy teologiczne poprzedzone wierszem o bł. Andrzeju, a później jedno kazanie pogrzebowe. Był prowincjałem, posiadał stopień magistra teo­logii. Zmarł w Krakowie 23 II 1748 r. – Joachim Bar, Skrzetuski Krzysztof, [w:] Słownik Polskich Pisarzy Franciszkańskich, [red:] H.E. Wyczawski, Warszawa 1981, s. 442 ( tam także dalsza literatura).

[22] B. Makowski, Thesaurus Provinciae Poloniae, T. 1-2, AFK, syg. E-I-448-449.

[23] Zauważał już w 1933 r. o. Kazimierz Samuel Rosenbaiger: „Archiwum klasztorne jest spustoszone wielokrotnymi klęskami pożarów i poza nielicznymi zapiskami o sprawach gospodarczych, materiałów źródłowych z wieków średnich niewiele dzisiaj posiada Sporo dokumentów średniowiecznych posiadał klasztor jeszcze w roku 1800, lecz potem przepadły one w pożarze w 1850. Jedynie dzięki o. Janowskiemu, który w r. 1800 zinwentaryzował i streścił te dokumenty, dochowała sią ich treść do dzisiaj” – K. Rosenbaiger, Dzieje Kościoła oo. Franciszkanów w Krakowie w wiekach średnich, Kraków 1933, s. 25-26.

[24] A. Karwacki, Pamiętniki…, s. 333-334.

[25] „Całe archiwum tak ułożone i streszczone miało znaleźć umieszczenie w kaplicy włoskiej w osobnej szafie” –
A. Karwacki, Pamiętniki…, s. 333-334.

[26] „Podczas ostatniej wojny światowej bardzo duże szkody poniosło Archiwum prowincji we Lwowie. W obawie przed wrogiem zakopano je w ziemi, w ogrodzie klasztornym. Po ok. dwóch tygodniach przeniesiono je do piwnic klasztornych. Ponieważ ich nie wysuszono choroba okazała sią szczególnie silna. Niektóre z nich dziś są już nie do uratowania. Kilka wyleczono. Parę sfilmowano lub przepisano”. – D. Synowiec, Materiały archiwalne do historii nowożytnej polskich franciszkanów (XVI-XVIII w.), AFK, syg. A-IV-26, s. 2.

[27] Kronika klasztoru Franciszkanów we Lwowie 1939-1946, [red:] Z. Gogola, J. Małocha, A. Oleksiak, Kraków 2008, s. 98-100.

[28] K. Pałęga, D. Synowiec, E. Maciejewski, Archiwum oo. Franciszkanów w Krakowie. Księga czynności, AFK, syg. A-IV-17, s.3.

[29] Tamże, s. 31.

[30] Tak ten okres charakteryzował o. Damian Synowiec: „O. Peregryn Ziobro zebrał przed 1960 różne luźne dokumenty w teczki, którym nadał tytuły wg. Zawartej w nich treści. Oprawiono w latach 1962-1965 kilkadziesiąt (może 30) tomów w płótno. Zrobiono teczki na akta personalne. Nie było jednak właściwie od czasów o Karola archiwariusza. Wprawdzie zajmował się o. Peregryn niektórymi pracami; zajmował się o. Damian [Synowiec] i o. Symeon [Barcik], ale wszyscy jedynie dlatego że trzeba było z archiwaliów korzystać” – K. Pałęga, D. Synowiec,  E. Maciejewski, Archiwum oo. Franciszkanów w Krakowie. Księga czynności, AFK, syg. A-IV-17, s. 32.

[31] K. Pałęga, D. Synowiec,  E. Maciejewski, Archiwum oo. Franciszkanów w Krakowie. Księga czynności, AFK, syg. A-IV-17, s.32.

[32] Tamże, s. 32.

[33]  Tamże, s. 34.

[34]  Tamże, s. 34.

[35]  „Dopiero w 1968 o. Prow. Marian [Lisowski] mianował Damiana Synowca archiwariuszem” – Tamże, s. 32.

[36]  Tamże, s. 35-100; Maciejewski Edward, Inwentarz Archiwum Prowincji Św. Antoniego Pad. I bł. Jakuba Strzemię w Krakowie Ordo Fratrum Minorum Conventualium in Polonia, AFK, syg. A-IV-4. . Pracę nad katalogiem rozpoczął już ok. 1968 roku o. Damian Synowiec, który stworzył jego wstępną wersję: D. Synowiec, Katalog Archiwum. Wersja wstępna, AFK, syg. A-IV-2; D. Synowiec, Katalog Archiwum. B III -B XXII. Wersja wstępna, AFK, syg. A-IV-3.

.

[37]  Tamże, s. 50.